Буриад улсын нийслэл Улаан-Үүд хотод дөрөвдүгээр сарын 16-18-ны өдрүүдэд Аугаа эх орны дайны ялалтын 80 жилийн ойд зориулсан “Дэлхийн хоёрдугаар дайн: Түүхэн туршлага, ой санамж, хойч үеийн залгамж чанар” олон улсын эрдэм шинжилгээний форум болж, Монгол Улсын шинжлэх ухаан, соёлын байгууллагуудын төлөөлөл оролцов.
Энэхүү форум нь дайны гол үйл явдлуудад бодитой дүгнэлт өгөх, түүхийг хуурамчаар үйлдэх оролдлогыг эсэргүүцэх зорилготой юм.
ОХУ-ын ШУА-ийн академич, Буриад дахь Оросын түүхийн нийгэмлэгийн зөвлөлийн дарга Борис Базаров сүүлийн жилүүдэд түүхийн ой санамжийг зориудаар устгаж, улмаар Дэлхийн II дугаар дайны тухай үнэнийг мартагнуулахад оруулахад хүргэсэн гэж онцоллоо. “Нэгдмэл хандлага байхгүй, хамгийн гол нь түүхийн үнэн үйл явдлыг хуурамчаар бичих нь бидний үеийнхэн төдийгүй дэлхийн түүхийн талаарх ойлголтод нөлөөлсөн. Шинжлэх ухаан нь ой санамж, туршлага, залгамж чанарыг хадгалах үүрэгтэй – үүнгүйгээр нийгмийн түүхэн код сүйрдэг” гэж тэр хэлэв.
Хэлэлцэх чухал сэдэв нь Монгол Улсын гүйцэтгэх үүрэг байв. “1941 онд зөвхөн БНМАУ л тэр даруй бидний холбоотон болсон” гэж Борис Базаров дурсав. “Монголоос нийлүүлсэн хүнс, тоног төхөөрөмж олон мянган хүний амийг аварсан”.
Монгол Улс хүнс болон хүний хүчээр тусалсан гэдгийг илтгэгч нарын хэлсэн үгэндээ удаа дараа онцлон тэмдэглэсэн. Монголын сайн дурынхан ЗХУ-ын армид нэгдэхээр Монголын цэрэгт элссэн. Зөвхөн Зөвлөлтийн төдийгүй Монголын цэргүүд Берлинд нэвтэрч, Аугаа эх орны дайн дууссаны дараа Японыг ялж, дэлхийн хоёрдугаар дайныг дуусгахад үнэлж баршгүй тусламж үзүүлсэн.
Энэ ажилд Монголын шинжлэх ухааны нийгэмлэгийн оруулсан хувь нэмрийг тэмдэглэв. Ийнхүү Буриад Улсын тэргүүн, Засгийн газрын Тамгын газрын даргын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Михаил Харитонов Монгол Улс, Буриадын Бүгд Найрамдах Буриад Улсын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын даргын үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч Михаил Харитонов түүхэн судалгааны гарамгай үр дүн, төрт ёс, энх тайван, найрамдал, үндэстний эв найрамдлыг бэхжүүлэх, Монгол Улс, Буриад Улсын Ерөнхийлөгчийн ШУ-ны хамтын ажиллагааг иж бүрэн хөгжүүлэх үйлсэд оруулсан томоохон хувь нэмэр оруулсан форумын төлөөлөгчдийг “Халхын голын ялалтын 85 жилийн ой”-н медалиар шагнажээ.
Энэхүү форумын хүрээнд нийтдээ 80 гаруй илтгэл багтсан бөгөөд оролцогчдын сэтгэгдлээс хүргэж байна.
Равдангийн Баяр: “Би цэргийн гэр бүлд өссөн. Өвөө маань 1939 онд Халхын голын дайнд оролцож, дараа нь В.И.Лениний нэрэмжит Цэрэг-улс төрийн академийн оюутан байхдаа Москва хотыг хамгаалах ажилд оролцож, дайны хүнд жилүүдийг туулсан хү. Тийм болохоор дайнд оролцож явсан өвөөгийнхөө захиасыг санаж, хойч үе, үр хүүхдүүддээ хандаж, эх орон тусгаар тогтнолыг авчирсан дайчдын дурсгалыг хүндэтгэж яваарай. Орчин үед онц цагийн уртад үнэн түүхийн үйл явдлууд мартагдаж байна. Та бүхний эрх чөлөөт амьдралын төлөө маш олон эрэлхэг дайчид амь насаа үл хайрлан тулалдсан юм шүү. Тэд хэн нэгний хайртай хүү, хайртай аав, хайртай охин, хайртай ээж байсан. Маш өндөр үнээр олдсон эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо хайрлаж, хамгаалах хэрэгтэй” гэлээ.
Лувсангийн Хайсандай: “ЗХУ-ын арми ялалт авчирсан дайны гол ялагч юм. Үүнийг үл тоомсорлож болохгүй. Тиймээс өнөө цагийн залуучууд, эмэгтэйчүүд дайнаас хол байгаа ч гол нь түүхийн бодит үнэнг эргэн санаж, эх оронч сэтгэлгээтэй иргэнийг төлөвшүүлж хүмүүжүүлэх нь чухал гэдгийг бид энэ удаагийн чуулган дээр маш тодорхой хэлж ярилцлаа” гэв.
